Wraz z wiosenną, słoneczną pogodą nadchodzą Święta Wielkanocne. Dla jednych ich symbolem jest baranek i święconka, innym kojarzy się z obfitym śniadaniem i pysznymi mazurkami, a dla jeszcze innych ten czas ma wymiar religijny. Wybierzmy się w podróż i poznajmy zwyczaje wielkanocne w innych krajach oraz towarzyszącym im zwierzętom.

Symbole Wielkanocy

Myśl o Wielkanocy przywołuje obraz cukrowego lub maślanego baranka, czekoladowego zająca (lub królika) oraz świątecznych kartek z pisankami i kurczakiem. O ile te ostatnie nie budzą kontrowersji, to w przypadku zająca, a także baranka sytuacja wygląda inaczej.

W powszechnej świadomości mamy z jednej strony baranka paschalnego, katolicki symbol niewinności i odkupienia grzechów, z drugiej – „pogańskiego” zająca, kojarzącego się z życiem, ale także z chucią i rozwiązłością. Nie wszystko jednak jest tak oczywiste, jak mogłoby się wydawać.

Jajko – symbol życia

Jajko jest naturalnym symbolem życia i odradzania się natury. W obchodach wiosennych świąt było wykorzystywane w starożytnym Egipcie, Persji, Grecji, a także w Chinach. W kręgu kultury basenu Morza Śródziemnego pojawia się w mitach obrazujących początek świata, co przejęło chrześcijaństwo jako znak początku nowego świata po zmartwychwstaniu Chrystusa.

Jednak nie od razu tak się stało, a dopiero w XII wieku, jajko bowiem w kulturach niechrześcijańskich było także związane z kultem zmarłych, umieszczano je w grobach jako symbol odrodzenia. Kościół chciał uniknąć mylenia praktyk pogańskich z chrześcijańskimi i przez długi czas spożywanie jajek w okresie wielkanocnym było zakazane.

Skoro jest jajko, powinno być też kurczę, które pojawiając się na świecie, musi przebić twardą skorupkę, co symbolizuje przezwyciężenie śmierć. W tradycji chrześcijańskiej również kojarzone jest z Chrystusem, który wstał z grobu jak z jaja kurczę (XIX-wieczne przysłowie galicyjskie).

Zając – symbol życia

Zając jest symbolem wiosny, a więc odradzania się przyrody oraz płodności. Od imienia bogini wiosny Ēostre, czczonej w kręgu kultury anglosaskiej, której atrybutem był zając, prawdopodobnie pochodzi angielska (Ester) i niemiecka (Oster) nazwa Wielkiej Nocy.

Do rozpowszechnienia wizerunku zająca przyczynili się szczególnie Niemcy. Dzięki niemieckim imigrantom w XVII i XVIII wieku pojawił się w Ameryce Północnej, a w XX wieku dotarł także do Polski. Niemcy jako pierwsi również zaczęli produkować jadalne słodycze w kształcie tego zwierzęcia, pojawiły się one na początku XIX wieku i od tego czasu popularność zajączka wielkanocnego zaczęła rosnąć.

Owca – zwierzę ofiarne

Owca jest zwierzęciem ofiarnym, któremu przypisuje się takie cechy jak:

• niewinność,
• pokorę,
• posłuszeństwo,
• przebaczenie.

W starożytnej Grecji składano wiosenną ofiarę z baranka podczas Dionizjów Wielkich. Z kolei w tradycji żydowskiej w ten sposób oczyszczano się z grzechów. Nawiązaniem do tego zwyczaju jest stawianie na wielkanocnym stole gipsowej, maślanej lub cukrowej figurki baranka o złoconych rogach (tak ozdabiano zwierzęta ofiarne). W tradycji chrześcijańskiej baranek symbolizuje Chrystusa Odkupiciela (Agnus Dei).

Zwyczaje wielkanocne w wybranych krajach

Tradycje i symbole europejskie związane z Wielkanocą, choć pozornie podobne, nieco różnią się od siebie, podobnie kultura i obrzędy religijne. Różnorodność zwyczajów z okazji tego święta sprawia, że jest ono niezwykle barwne i interesujące, warto przyjrzeć się, jak Wielkanoc obchodzona jest w poszczególnych krajach.

Węgry

Węgrzy w większości są ateistami, szczególnie zauważalne jest to w dużych miastach. Tutaj świętowanie ogranicza się do uroczystego śniadania w Niedzielę Wielkanocną, podczas którego spożywa się jajka barwione głównie na czerwono.

W tradycji obecny jest zajączek wielkanocny (Nyúszika), który przynosi dzieciom prezenty. Celebracja pokarmów jako symbol przyjaźni odbywa się tydzień po Niedzieli Wielkanocnej, w białą niedzielę. Koszyk wypełniony potrawami – wśród których są jajka, ciasto i butelka dobrego wina – wręcza się sąsiadom na znak przyjaźni.

Czechy

Czechy, podobnie jak Węgry, są ateistycznym krajem, jednak Wielkanoc od niedawna wraca tu do łask. Przejawia się to przede wszystkim przez zdobienie domów kolorowymi pisankami, drewnianymi figurkami w kształcie gołąbków i baranków oraz drewnianymi kołatkami.

W Czechach ważnym elementem są jarmarki świąteczne, na których można kupić pisanki, słodycze oraz ozdoby. W Czechach w trakcie Wielkanocy spożywa się różnego rodzaju ciasta, często w kształcie baranka oraz niezwykle popularne judasze – tradycyjne wielkanocne bułki drożdżowe, słodzone miodem, kształtem przypominające zwinięty sznurek.

Niemcy

Obchody Świąt Wielkanocnych, za naszą zachodnią granicą, rozpoczynają się w Wielki Piątek, który jest dniem wolnym od pracy. Niemcy malują pisanki na kolor zielony, który tutaj jest symbolem nowego życia. Na stole nie może zabraknąć zajączka z cukru lub czekolady oraz kiełbasy i serników.

Bardzo interesujący jest kultywowany w niektórych regionach – zwłaszcza na północy i w centrum kraju – zwyczaj rozpalania w Wielką Sobotę dużych ognisk przed kościołami katolickimi. Towarzyszy temu specjalne nabożeństwo i poświęcenie ognia.

Włochy

Dla Włochów Wielkanoc to przede wszystkim uroczysta msza na placu Świętego Piotra w Watykanie zakończona błogosławieństwem Urbi et Orbi. Symbolem Wielkanocy we Włoszech jest baranek, na stołach króluje więc barania – pieczeń z rozmarynem i czosnkiem lub pieczone jagnię.

Nie może zabraknąć także tradycyjnej włoskiej colomby – puszystej babki, nadziewanej migdałami i kawałkami czekolady, przypominającej kształtem gołębia w locie.

Hiszpania

W Hiszpanii większy nacisk kładzie się na obchody Wielkiego Piątku, a także przypomnienie o śmierci Chrystusa niż na samą Wielkanoc. Tradycją, z której Hiszpanie słyną, są procesje i misteria pasyjne. Z roku na rok ściągają one coraz więcej turystów zainteresowanych wzięciem udziału w widowiskach.

Potrawy świąteczne przygotowywane przez Hiszpanów różnią się od tych, które znamy w Polsce. Głównym daniem goszczącym na stołach podczas Wielkanocy jest potaje de garbanzos, czyli gulasz z ciecierzycy. W zależności od regionu Hiszpanii na stołach można spotkać również buñuelos, czyli smażone z ciasta drożdżowego pączki, wypełnione kremem waniliowym.

Portugalia

Na portugalskich stołach poza tradycyjnymi jajkami znajdziemy również dorsza, a także migdały, które uważane są za symbol życia. Migdały goszczą na każdym wielkanocnym stole w różnej postaci – mogą być w czekoladzie, w grubym cukrze, prażone, kolorowo lukrowane czy glazurowane.

Innym typowym daniem jest babka zwana folar. Piecze się ją z jaj i mąki pszennej, a na wierzch jako dekorację kładzie się gotowane jajko w skorupce. W różnych regionach Portugalii istnieją różne rodzaje folara – nadziewane lub nie, na słodko lub na słono, z owocami lub z mięsem.

Szwecja

W Szwecji popularnym zwyczajem wielkanocnym jest paskkaerringar, przypominający amerykański Halloween. Tego dnia dziewczynki przebrane za wiedźmy odwiedzają domy sąsiadów, życząc im Glad Påsk!, czyli – Wesołej Wielkanocy! W zamian otrzymują słodycze i drobne pieniądze.

Na wielkanocnym stole królują jaja oraz jagnięcina, a także potrawy z ryb, głównie z łososia i śledzia. A na deser serwowany jest tort marcepanowy.

Wielka Brytania

Dla Brytyjczyków wielkanocne świętowanie rozpoczyna się w Wielki Piątek. Symbolem świąt jest jajko, które odgrywa kluczową rolę w wielu zabawach. Odbywa się tu egg rolling, czyli wyścigi w turlaniu jajek, oraz egg hunt, czyli szukanie czekoladowych jajek ukrytych w zakamarkach mieszkania lub ogrodu.

Wśród świątecznych przysmaków najpopularniejsze są hot cross buns – bułki przyprawione cynamonem, gałką muszkatołową i rodzynkami, ozdobione lukrowym krzyżem. Przysmak ten znany jest od czasów pogańskich i stanowił niegdyś dar dla bogini wiosny.

Irlandia

Jedną z bardziej interesujących tradycji wielkanocnych jest irlandzki pochód, któremu przewodzi lokalny rzeźnik. Rzeźnik niesie zawieszonego na długim kiju śledzia, którego mieszkańcy biją pałkami i kijami.

Zwyczaj ten symbolizuje zmęczenie długim postem i chęć rozpoczęcia świętowania. Poobijany śledź wrzucany jest do rzeki, a rzeźnik nakłada na ten sam kij udekorowany kwiatami barani udziec, który ma zwiastować czas radości i ucztowania.

Francja

We Francji Wielkanoc obchodzi się z dużym rozmachem, a rodziny zbierają się na wspólnym świątecznym obiedzie. Charakterystyczne jest poszukiwanie czekoladowych jajek, które według tradycji są przynoszone przez dzwony kościelne wracające z Rzymu. Na stołach często pojawia się jagnięcina jako główne danie, a także czekoladowe figurki, w tym popularne czekoladowe kurczaki i zajączki.

Dania

Duńczycy celebrują Wielkanoc przez malowanie jaj i organizowanie śniadań wielkanocnych, na których dominują ryby, wędliny i oczywiście jajka. W Danii popularne jest także spożywanie wielkanocnego piwa (påskebryg) oraz specjalnych, często mocno przyprawionych, rodzajów śledzia.

Norwegia

W Norwegii Wielkanoc (Påske) jest okresem, w którym wiele rodzin wyjeżdża na narty do górskich chat, ciesząc się wiosennym słońcem. Tradycją jest rozwiązywanie zagadek kryminalnych, tzw. „påskekrimmen”, oraz malowanie jajek. W mieście odbywają się procesje i nabożeństwa, a na stołach znajdują się tradycyjne dania z jaj oraz jagnięciny.

Finlandia

W Finlandii Wielkanoc jest obchodzona podobnie do Halloween – dzieci przebierają się za wiedźmy i odwiedzają domy w sąsiedztwie, życząc zdrowia i szczęścia, za co otrzymują słodycze. Na stołach pojawiają się tradycyjne dania wielkanocne, takie jak mämmi – specyficzny deser wielkanocny.

Belgia

W Belgii Wielkanoc to przede wszystkim czas na czekoladę – belgijskie czekoladki i figurki są znane i cenione na całym świecie. Dzieci biorą udział w poszukiwaniu czekoladowych jajek w ogrodach. Na stołach pojawiają się tradycyjne dania z jajek oraz baranina.

Holandia

Holendrzy celebrują Wielkanoc przez organizowanie rodzinnych śniadań, na których nie może zabraknąć „paasstol”, czyli słodkiego chleba wielkanocnego z bakaliami. Wiele miast organizuje wielkanocne jarmarki, a dzieci biorą udział w poszukiwaniu jajek.

Szwajcaria

W Szwajcarii tradycją jest dekorowanie źródeł i studni kwiatami oraz jajkami. Szwajcarzy organizują rodzinne śniadania, na których spożywa się jajka, pieczywo oraz specjalne wielkanocne ciasta. Znane jest także tworzenie i zdobienie ogromnych czekoladowych jaj.

Austria

Austriacy kładą duży nacisk na tradycje, a także dekoracje wielkanocne, w tym na malowanie jajek oraz tworzenie „Osterbaum”, czyli wielkanocnych drzewek, na których wiesza się kolorowe jajka i wiosenne dekoracje. W Wielką Sobotę święci się pokarmy na święconkę, a Wielkanocne śniadanie to moment na spotkanie z rodziną przy tradycyjnych potrawach.

Zwyczaje wielkanocne – podsumowanie

Wiosna przynosi ze sobą Święta Wielkanocne, obchodzone na całym świecie z różnymi tradycjami, a także symbolami. Od baranka i zająca, przez święconkę, po obfite śniadania, Wielkanoc ma wiele oblicz. W różnych kulturach spotykamy różne symbole: jajko jako znak życia, zająca symbolizującego płodność, czy owcę jako zwierzę ofiarne. Tradycje wielkanocne różnią się w zależności od kraju, ale łączy je jedno – czas wspólny z najbliższymi.